Przebywając już jakiś czas w Wielkiej Bytanii zauważyłem, jak religia dostosowała się do tutejszego społeczeństwa w myśl zasad ekonomicznych i reguł popytu. Ta religia strasząca śmiercią, cmentarzami, piekłem, zdaje się zanikać. Rozkwita za to jej „wesoła” wersja, w zasadzie pomijająca wszelkie nieprzyjemne skutki nieprzestrzegania praw boskich oraz zapominająca o śmierci. Jest to wynik swoistej „konkurencji o wiernych” jaka rozgrywa się pomiędzy różnymi wyznaniami, oraz współzawodnictwa o nich z „ziemskimi uciechami”- mediami, imprezami. Religia jako impreza, jako zabawa? Ależ tak.

Jak podaje witryna mojego uniwersytetu, główne religie w Wielkiej Brytanii to: Chrześcijaństwo, Sikhizm, Buddyzm, Hinduizm, Islam, Rastafarianizm, Judaizm. Jednakże wnikajac głębiej w plechę mojego brytyjskiego miasta odkrywam ogromną mnogość wyznań i religii, które nawet nie wiem jak się nazywają. W odległości jakiś 500 metrów od mojego domu jest co najmniej 5 kościołów najrozmaitszych grup wyznaniowych, głównie wywodzących się z chrześcijaństwa. Ponadto pełno świątyń wyznań, których nazw nie sposób odszyfrować.

Panorama miasta widziana z perspektywy mojego domu to szczyty różnych świątyń. Widać kopułę ogromnej synagogi (dziś szkoła tańca nowoczesnego- niestety jak widać judaizm również miewa podobne problemy jak inne wielkie religie), minarety i kopułę ogromnego meczetu górującego nad okolicą i dającego orientalny posmak całej tamtej dzielnicy, oraz gotyckie wieże kościołów różnych wyznań chrześcijańskich. Te również najczęściej zamknięte są na cztery spusty, albo są siedzibą różnych instytucji, sal konferencyjnych albo nawet klubów muzycznych. Jeden taki kościół zamieniony na dwa kluby znajduje się zaraz koło mojej uczelni. Inny gotycki kosciół przeszedł we władanie Sikhów.

Z jednej strony trudno się temu dziwić- koło mojej uczelni znajdują się kościoły w odstępach co kilkaset metrów, i jest to pozostałość po dawniejszej strukturze wyznań, kiedy to ludzie generalnie byli bardziej wierzący i istniała potrzeba budowy licznych kościołów dla wiernych różnych wyznań. Rosnąca laicyzacja społeczeństwa, „sztywny” i tradycyjny model działalności organizacji kościelnych oraz często druzgocząca krytyka w mediach stanowska Kościołów w wielu kwestiach społecznych doprowadziły do sytuacji, w której wiernych ubyło.

Przestały być potrzebne ogromne gmachy kościołów- te, jeśli niewykorzystane dla innych celów, często stoją puste, pobazgrane napisami i otoczone chwastami. Często aż trudno się dziwić powodom dla których odwiedziny kościoła przestały być normą. Ja codziennie w drodze na uczelnię skracam sobie drogę przez teren pobliskiego kościoła. Gotycka, ogromna i poważna świątynia, otoczona gęstym cmentarzyskiem zarośniętych chwastami nagrobków, robi wrażenie wyjętej z horroru. Na planszy pokazującej godziny dawnych nabożeństw ktoś wielkimi literami napisał „peace”- pokój.

Ale w koło tej świątyni są inne, dość żywe kościoły. Małe, niewielkie sale, mieszczące również szkółki niedzielne, chórki gospel. Kościół stał się sposobem spędzania wolnego czasu, wspólnego śpiewania, i czymś czynionym raczej w małym gronie. Kościoły różnych wyznań, których jest wiele, są niewielkie, na 30- 40 osób. Niekiedy są wprost obok siebie, jak to ma miejsce koło mojego domu. Ekonomiści określają ten fenomen mianem customizingu- wyrabiania się klienta, który poszukuje wspólnot religijnych coraz lepiej mu odpowiadających.

Te wspólnoty często stawiają na fun, zabawę, co ma odciągnąć potencjalnych wiernych od innych na ogół rozrywkowych dziedzin życia. Popularne są chóry gospel, śpiewające radosne i żarliwe pieśni o Bogu. Na niektórych kościołach wręcz wiszą wielkie informacje o odbywających się w środku festiwalach chórów gospel, mających przyciągnąć nowych wiernych, i jest to główną formą ich reklamy. Niemalże na wszystkich kościołach widnieją szyldy: „Everybody welcome”- zapraszamy każdego, a drzwi stoją zwykle otworem. Niekiedy na chodnik przed kościół wystawiony jest nawet stojak z reklamą, informujący o możliwości uczestnictwa. Kościoły obrosły klubami, kawiarenkami etc. Niekiedy dla wiernych dostępny jest drobny poczęstunek etc.

Spore znaczenie mają też ruchy religijnopodobne. Najpopularniejszy, szczególnie wsród tutejszej młodzieży to chyba ruch Rastafari, który przywędrował do Wielkiej Brytanii z Jamajki wraz z imigrantami i ich muzyką. Jest on określany jako ruch „duchowej świadomości” i nie posiada w swym głównym nurcie żadnych formalnych struktur, miejsc modlitwy ani liderów. Nie ma on wyznania wiary, nie ustalono nawet w co należy wierzyć i kwestia ta pozostaje otwarta, wobec czego osoba określająca siebie jako rasta może wierzyć w coś innego niż inni rasta, choć jest pewna cecha wspólna- wiara w Boga.

Jest to przede wszystkim styl życia, ze szczegółowymi zasadami ubioru, żywienia się, a nawet fryzury opartymi na dość dosłownie interpretowanym Starym Testamencie. Wiele kontrowersji budzi palenie marihuany (na którego poparcie rastamani rzucają cytatami z Biblii, oraz dosłownym tłumaczeniem biblijnego słowa „kanehbosm”). To właśnie z tej „parareligii” wzięła się ogromna moda na ten narkotyk miękki. Wiele emocji budzą też kuriozalne procesy, jakie rastamani, opierajac się na konstytucyjnej wolności wyznania, wytaczają krajom które przynajmniej częściowo go nie zalegalizowały. Jakiś efekt to miało- w Wielkiej Brytanii rastamani mogą dziś legalnie kupić nasiona „narkotycznych” odmian tej rośliny, i raczej wcale nie ukrywają się z paleniem zioła.

Wizyta na imprezie rastafariańskiej, np. uroczystych obchodach rocznicy urodzin cesarza Ras Tafari (czczonego przez rastafarian, głosił on że pokój na świecie zapanuje wówczas gdy kolor ludzkiej skóry będzie miał takie samo znaczenie jak kolor oczu), jest czymś bardzo przyjemnym. Tutaj jest dobra muzyka, stoły uginają się od bezpłatnego wegańskiego jedzenia i owoców, i w ogóle nie ma jakiejkolwiek przemocy ani przymusu. Rastafarianie przybyli na uroczystość całymi rodzinami, z przezabawnymi dziećmi, mającymi naturalnie wielkie grzywy chodowanych od małego dredów.

To na takiej imprezie w zeszłym tygodniu, która miała miejsce 20 minut od miejsca gdzie mieszkam, po raz pierwszy zapragnąłem mieć dziecko, zainspirowany mistycyzmem i jakąś niewinnością rastafariańskich dzieci, ubranych w białe ubranka z naturalnych włókien i półprzezroczyste turbany w etiopskie wzory albo pękate czapki. Także tutaj widać coś czego w Polsce niemal nie ma- ojców przychodzących na imprezy z synami.

Z jednej strony trudno się temu dziwić, wszak imprezy są w pełni pokojowe, poza tym brak obaw że dzieci spróbują „zakazanego owocu” jakim jest zioło dla rodzin nie-rasta, ale z drugiej strony rastafarianie też mają szereg „biblijnych” zakazów- picia alkoholu, palenia „nienaturalnego” ziela (tzn. zawierającego sztuczne dodatki). Niemniej wyraźnie widać że młodsi wyłamują sie z tradycji. Nawet reggae młode pokolenie zastąpiło już przez raggajungle, dub czy ragga, oczywiście mające jamajskie korzenie i rastafariański przekaz, ale dość odmienne, szybsze rytmy. Są nawet takie gatunki jak rasta-podobny, płaski i płytki, wręcz dyskotekowy dancehall, gdzie śpiewa się nawet o paleniu cziczimanów, czyli gejów.

Religia – pojęta nie tylko jako obrzęd, ale przede wszystkim jako styl życia, stała się wesoła i przyjemna, pełna muzyki i radości. Muzyka, czy to gospel, czy reggae, jest zwykle o Bogu, i wcale nie jest specjalnie wzniosła. Jest muzyką do jednoczenia się w zabawie, do radowania się. Zgadza się, nawet ona się wyczerpuje, zmienia swą formę, ewaluuje. Ale czy jest ona płytka? Chyba nie za bardzo, zważywszy na jej efekty w brytyjskim społeczeństwie i na zwykle przykładny sposób życia ich wyznawców.

Natomiast religia podawana w wersji mniej wesołej, albo nawet ponurej, staje się ciężko strawna, szczególnie w zestawieniu z uciechami codziennego życia. Na ulicach brytyjskich miast znaleźć można zasuszonych kaznodziejów, podonych w swych zachowaniach do filmowych egzorcystów, grożących przechodniom ogniem piekielnym z napisów na rozstawionych tablicach, i raczej używających innych argumentów niz miłość Boga. Oni mówią raczej o piekle, swądzie siarki i spaleniźnie. Przechodnie raczej przyspieszają kroku. Podobnie jak przechodząc koło niektórych otoczonych nagrobkami ponurych kościołów, wyglądających jak miejsca kultu śmierci, a nie życia.

Bowiem kolej w Polsce niemal nie przewozi pasażerów w porównaniu z krajami Unii Europejskiej- po prostu w naszym kraju ten środek transportu upadł niemal doszczętnie i zasługuje na kompleksową odbudowę całkowicie od podstaw. Polska kolej jest bez dwóch zdań jedną z najgorszych na kontynencie, już dekadę temu udowadniano że przewozi tyle pasażerów ile koleje w tych krajach gdzie niemal nie ma sieci kolejowej, zaś dziś jest tylko gorzej.

Jej reformy były poprowadzoną przez dyletantów katastrofą, w której zepsuto wszystko co można było zepsuć. Modernizacja linii za setki milionów euro była porażką- jak pokazuje ostatni raport Centrum Zrównoważonego Transportu na większości modernizowanych linii pociągi osobowe jeżdżą wolniej niż przed modernizacją (!) Owe miliardy, które miały uratować kolej, w większości zmarnotrawiono a oszczędności czasu, i to tylko dla coponiektórych pociągów są niewielkie, wręcz symboliczne.

W matni związkowców

O sprawach kolei nie decydują politycy, oni już tej branży nawet nie kontrolują. Koleją rządzą związki, rządzą grupy nacisku, a te są odporne na krytykę. Wydaje się że przyczyną obecnego stanu rzeczy są związki zawodowe.

Gdyby nie to silne lobby, umiejętnie podburzane przez rozmaite środowiska spółek otaczających państwowe PKP, którym aktualny stan rzeczy jest na rękę i z którego ciągną one wyśmienite zyski, wówczas kolej prawdopodobnie już dawno byłaby zreformowana. Być może nazwa PKP odeszłaby do historii, a po torach równo co godzinę lub 30 minut pędziłyby pociągi komercyjnych przewoźników, odzyskując pasażerów utraconych przez lata upadku żelaznego monopolisty.

Polskie miasta zyskałyby wreszcie systemy szybkiej kolei miejskiej, które rozwiązałyby ich problemy komunikacyjne, a na tory weszłyby nowoczesne i ekonomiczne technologie takie jak stosowany masowo w Czechach bardzo lekki i oszczędny tramwaj spalinowy czy też znany z reszty Europy tramwaj dwusystemowy (jeżdżący po torach kolejowych i tramwajowych, co pozwala połączyć oba systemy). Dziś są one niesłusznie traktowane jak marzenia obrońców środowiska.

Ale czy wina leży tylko po stronie związkowców? Nie, ja widzę większą przewinę u polityków, którzy lata temu odwrócili się od kolei, przestali bronić interesu pasażerów, zostawiając ją na pastwę monopoli, związkowców, bezdomnych, złomiarzy i pokrzyw. Kolejarze ze staruszki PKP chyba nie mają styczności z rzeczywistością i wciąż żyją w glorii przeszłości, kiedy kolej „woziła”. Dziś ten środek transportu w polskich województwach stracił większość swych dawnych klientów w relacjach regionalnych, którzy gremialnie wybrali samochody i autobusy.

Jeszcze trochę trzyma się w przewozach dalekobieżnych, choć kres już widać na horyzoncie- są to autostrady i tanie linie lotnicze, które gdy tylko nasyci się rynek lukratywnych połączeń międzynarodowych, zaoferują tanie loty ze Szczecina, Rzeszowa czy Wrocławia do Warszawy, z Katowic do Gdańska, z Gdańska i Warszawy do Zakopanego (z dowozem z nieodległego lotniska w Popradzie).

Tak się stało wszędzie w Europie: kolej utraciła palmę pierwszeństwa na rzecz autostrad i lotnictwa, i pozostała jedynie z ruchem regionalnym. Tylko w Japonii i na kilku relacjach europejskich kolej utrzymała się na rynkach dalekobieżnych dzięki inwestycjom w nowe linie szybkiej kolei, albo w maksymalne wykorzystanie potencjału swej niemal dwustuletniej infrastruktury, jak to ma miejsce w Wielkiej Brytanii, gdzie na klasycznych liniach (oczywiście dostosowanych do potrzeb szybkiego ruchu) osiągane są prędkości rządu 225 km/h.

Kolejarze z PKP żyjący marzeniami z przeszłości, chyba nie widza że kolej generalnie wozi dziś głównie pasażerów na biletach zniżkowych oraz tych których albo nie stać, albo jeszcze nie mogą mieć własnych 4 kółek. Kolej nie stanowi już żadnej atrakcyjnej alternatywy dla samochodu osobowego, tak jak ma to miejsce w Europie Zachodniej. Wyjątek stanowią pociągi w pekapowskiej nowomowie nazywane „kwalifikowanymi”, którymi włada rzekomo komercyjna spółka PKP Intercity, i które wydają się być tym co ma pozostać jako kolejne wcielenie PKP, gdy 30- i 40-letnie składy się wreszcie rozsypią i nie zostanie nic zdatnego do wożenia pasażerów przewozów regionalnych.

PKP generalnie nastawiła się na przetrwanie w mocno okrojonej formie kilku głównych szlaków łączących tylko kilkusettysięczne aglomeracje. Od lat remontuje się jedynie główne linie. Stan linii bocznych i lokalnych jest dziś opłakany, są na nich tysiące ograniczeń prędkości do 20 lub 30 km/h. Jest jasne że w momencie gdy nadejdzie chwila prawdy, i Polacy sprowadzą jeszcze trochę używanych samochodów z zagranicy (obecnie trafiło ich na polskie drogi około 1,6 miliona), poziom motoryzacji osiągnie wskaźniki zachodnioeuropejskie, a stan dróg nieco się poprawi, wówczas dla większości wyeksploatowanej do śmieci technicznej sieci PKP nadejdzie kres służby dla pasażerów i pozostanie jedynie jako sieć towarowa, podobnie jak miało to miejsce w USA. Przyszłość kolei w stylu PKP w Polsce to kilka głównych linii.

Kolejowy monopolista PKP od lat ma najsilniejsze lobby w parlamencie, i od lat ustawy o kolejach pisane były pod dyktando związkowców, a nie klientów kolei. To związki zawodowe, z którymi ściśle współpracują inne grupy nacisku związane z tym sektorem, rządzą kolejami. Kilkakrotnie już dochodziło do tzw. syndykalizacji zarządzania, czego dowodem były fatalne błędy w raportach rocznych, nigdy nie spełniających wymogów światowych standardów finansowych.

Tak naprawdę to nie wiadomo do końca jaki jest stan finansowy, oraz ile tak naprawdę pasażerów przewozi dziś polska kolej, bowiem brak jest jakichkolwiek obiektywnych i zweryfikowanych danych finansowych, a te które są podawane do publicznej wiadomości, podlegają podejrzanym, niemożliwym w praktyce fluktuacjom. Polskie koleje przewożą prawdopodobnie ok. 210 mln podróżnych rocznie, bez przewozów pracowniczych, czyli zaledwie o 10 % więcej niż w 3,5-krotnie mniejszych Czechach, mających dziś naprawdę dobre koleje. Tam praktycznie nie zamknięto żadnych linii, i wybrano inną strategię działania na rynku.

Góra urodziła mysz
Prywatyzacja PKP, ogłaszana jako panaceum na bolączki polskich kolei, została już zakończona. Góra urodziła mysz- chciałoby się powiedzieć widząc jej efekt. Po ponad dekadzie przymiarek, kosztownych analiz, ekspertyz, wynajęciu drogich doradców prywatyzacyjnych rzekomo „sprywatyzowano”, a w istocie skomunalizowano poprzez sprzedaż lokalnym samorządom podwarszawską WuKaDkę.

Po tylu latach przymiarek i dywagacji nie sprywatyzowano na rzecz prywatnego przewoźnika kolejowego nawet jednej linii kolejowej. Prywatne pociągi pasażerskie, których tak wiele kursuje w Japonii czy Szwajcarii, a ostatnio nawet w byłych demoludach, jak u wschodnich Niemców, Rumunów czy Czechów, wciąż nie pojawiły się choćby w śladowych ilościach na polskich torach. Nasz kraj wciąż liczy tylko na PKP i spółki z tym rodowodem.

Jak zauważają krytycy tej firmy, hasłem przewodnim spółek grupy PKP powinien być slogan ”PKP: Nie da się”, oraz rozmaite natręctwa, jakimi ten największy polski monopol raczy swych klientów. Apatia i mantra nie-chce-się i nie-da-się na PKP idzie z samej góry. Witryna internetowa tego największego kolosa transportowego w Polsce zmieniała się od momentu powstania 3 razy. Za każdym razem było to poprzedzone artykułem prasowym wytykającym jej twórcom internetowe zacofanie najwyższej wody. To tylko świadczy głębi mentalnego osierocenia tej firmy, będącego czymś w rodzaju zbioru nieudolnych managerów z politycznego nadania.

A partnerstwo publiczno-prywane, jak już wiele lat temu zauważył J. Wesołowski, ogranicza się do obdrapanej budki z kebabem. Dworce PKP są w wielu miastach spelunami, slumsami, pełnią często rolę budzącego największą odrazę budynku w mieście. Nawet na Ukrainie sprawa ma się kompletnie odmiennie- tamtejsze dworce to ekskluzywne pałace podróży, wystarczy porównać elegancki lwowski dworzec z ohydnym smrodem katowickiego slamso-dworca, nadającego się jedynie do wyburzenia.

Także rumuński Bukareszt ze swoimi dworcami przebija dużo bardziej „azjatyckie” dworce kolejowe Warszawy, nie wspominając o najnowszych supernowoczesnych, opływowych rumuńskich pociągach Intercity, które dojeżdżają nawet do niewielkich, kilkudziesięciotysięcznych miast na głębokiej prowincji tego rzekomo nieco biedniejszego niż Polska kraju.

Brak nadziei
Na PKP tak naprawdę nic się nie zmieni w czasie rządów tej ekipy. Recepta na reformę kolei leży w rozwijaniu konkurencji na torach, ponieważ tylko ona umożliwia kontrolę poziomu kosztów, sprawności marketingowej poszczególnych przewoźników, umożliwa też postęp i innowacje, bowiem te szybciej można wdrożyć w małej skali jednego przewoźnika regionalnego niż w skali ogólnokrajowego przedsiębiorstwa.

Prywatne lub komunalne linie kolejowe u naszych niemieckich sąsiadów zawsze były poligonem doświadczalnym wszelkich innowacji, takich jak wprowadzenie taboru tramwajowego na linie kolejowe, i odwrotnie, taboru kolejowego na linie tramwajowe (idee te ostatnio robią furorę w Europie), albo wprowadzenia zupełnie nowej atrakcyjnej oferty z pociągami co 30 lub 60 minut w ruchu lokalnym, które jako pierwsze wprowadziły w RFN prywatne lub komunalne spółki, a nie kolej państwowa, również tam będąca czymś z innej epoki.

Pożegnajmy kolej
Tak naprawdę przyszłością transportu pasażerskiego jest nie kolej, ale lotnictwo. I to nie z tego powodu że technologia kolei jest gorsza, albo że kolej przegrywa ekonomicznie, o nie! Kolej ma ogromną zaletę w porównaniu do lotnictwa czy samochodu osobowego: jest energooszczędna. Wielką wadą kolei jest natomiast to że w odróżnieniu od lotnictwa, na kolejach trudno jest o konkurencyjny rynek, a koleje często są monopolami, z reguły ściśle regulowanymi przez państwo, co powoduje że przegrywają w walce o klienta z tym najbardziej zliberalizowanym rynkiem transportowym świata: lotnictwem.

To lotnictwo stworzyło koncepcję marketingową tanich linii, dopiero niedawno wprowadzoną na tory, i to w Wielkiej Brytanii, gdzie pociągi pasażerskie są od dekady prywatne. To właśnie sektor prywatny najbardziej sprzyja innowacji i postępowi na kolejach, i mimo swoich wad, takich jak nadużywanie pozycji monopolistycznej, to on przyczynił się do rozkwitu kolei. W historii światowego kolejnictwa w zasadzie tylko w dwóch krajach: Japonii i Szwajcarii na dużą skalę przetrwały nigdy nie upaństwowione lokalne przedsiębiorstwa kolejowe, mające tam relatywnie duży udział w przewozach. Ich rynkowy sukces doprowadził w Japonii do rozbicia tamtejszej gigantycznej kolei państwowej i prywatyzacji przewoźników powstałych w wyniku jej rozbicia.

Jednakże sektora prywatnego na kolejach jest coraz więcej: w 1988 roku na tą drogę reform weszła Szwecja, dekadę później Wielka Brytania, a po części Niemcy, Holandia, Dania i kilka innych krajów. Jeśli poszukiwać jakiegoś wspólnego mianownika najlepszych reform kolei w różnych krajach (Japonii, Szwajcarii, Szwecji, Danii, Holandii, RFN, Czechach, Wielkiej Brytanii) to z całą pewnością było to wprowadzenie większej liczby podmiotów na rynek. Wszędzie tam nowe podmioty wniosły na rynek inicjatywę i innowacje, coś czego brakowało wiecznie sztucznie podtrzymywanym na życiu dotacjami kolejom państwowym.

Ratunkiem dla polskiej kolei jest tylko gruntowna i celowa demonopolizacja rynku, i przekazywanie majątku PKP w ręce innych podmiotów. To, co dotychczas było ewenementem, jest jedyna nadzieją dla polskich kolei. Kolei, które tak naprawdę nie mają sobie równych w Europie pod względem impetu swojego upadku. Nawet koleje litewskie, jeszcze bardziej niż PKP zmarginalizowane na rynku, zdają się odbijać od dna, i świadczą usługi taborem komfortowym.

Ja, po niedawnych przejażdżkach pociągami PKP w celach turystycznych, nie mogę wyjść z autentycznego zdziwienia, kto jeszcze ma ochotę tym czymś jeździć. Chyba już tylko osoby których nie stać na nic innego. PKP- co do tego nie ma wątpliwości- oferuje bardzo słaby standard usług za wysoką cenę. Prywatni przewoźnicy wykonaliby te same usługi przewozowe co monopolista znacznie lepiej i oszczędniej.

Ale PKP jak zwykle udadzą ze się nic nie stało. Wymienią stronę internetową, cośtam poprawią, ale za chwilę historia się powtórzy. Bo PKP jest niezdolna do samodzielnego działania i tworzenia, ona właśnie jakoś żyje dzięki głosom zewnętrznych krytyków, marketingowym radom entuzjastów kolei i różnym osobom uparcie podtrzymującym tego twora przay życiu. To firma, której zawartości lepiej nie sprawdzać.

Być może najlepsza metodą na zakończenie ery PKP jest właśnie nie krytykowanie niczego, i pozostawienie tej firmy samopas. Lecz jest to jednocześnie zakończenie ery kolei pasażerskiej w Polsce, bo jakoś władze nie wyrażały naszymi kolejami zbytniego zainteresowania, a alternatywy, czyli konkurencyjnych przewoźników pasażerskich, na naszych torach wciąż jak na lekarstwo.

Tak naprawdę kolej w Polsce jest skazana na dalszy upadek. Wprowadzenie szerszej konkurencji na rynku pasażerskim w obecnej sytuacji politycznej jest nierealne, co więcej, z całym impetem powróciła syndykalizacja zarządzania. Kolej pasażerska w Polsce odjeżdża do zasłużonej krainy rdzy i historii. Pozostanie kilka głównych linii, cała reszta wkrótce straci nawet te resztki pasażerów, bo kto będzie jeździł rzadko kursującym, powolnym i brudnym składem?

Pojedziemy autobusem i samochodem. Koleją może pojadą przyzwyczajeni do podróżowania koleją turyści z zagranicy, tak jak w Hiszpanii, gdzie kolej spotkał los jaki widzą dla polskich kolei- utrata rynku pasażerskiego na rzecz komunikacji autobusowej, która kursuje częściej, jest szybsza i bardziej pewna. To, że kolej może wygrać z autobusami, pokazuje przykład wielu krajów Europy Zachodniej, tylko że nie jest to kolej-monopol zarządzana przez managerów z politycznego nadania, ale wolny rynek tworzony przez specjalistów.

Ostatnio po jednej z konferencji uczestniczyłem w kuluarowych rozmowach samorządowców z inwestorami. Prezydent miasta Nowej Soli opowiadał anegdotę o tym jak to stracił inwestorów ponieważ ci wybrali Wrocław. O wyborze lokalizacji przeważył głos tych managerów, którzy woleli miasto ”gdzie o pierwszej w nocy wyjdą na ulice i będzie tłum ludzi” i gdzie oferta kultury jest bardziej bogata.

W wielu polskich miastach brakuje czegoś co określić można jako kreatywne środowisko. W Polsce znane już są teorie autorstwa dr Charlesa Landry’ego, autora książki „Sztuka tworzenia miast” („The Art Of City-Making”) znanego eksperta Banku Światowego od rewitalizacji miast i metropolii, mającego na swym koncie 450 zrealizowanych projektów w blisko 50 krajach świata. W jego książce „Miasto kreatywne” („The Creative City”) pisze on że dla bogacenia się miasta nieodzowna jest twórcza atmosfera i podaje na dowód swej tezy wiele przekonywujących przykładów. Twórcza atmosfera przyciąga wg teorii dowodzonych na kartach jego dzieł kapitał ludzki, a w ślad za nim podąża kapitał finansowy.

Aby twórcza atmosfera w ogóle miała szansę zaistnieć, wymaga ona odpowiedniej twardej infrastruktury: deptaków, stref pieszych, terenów rekreacyjnych, ławek, fontann, kawiarni, klubów, ogródków kawiarnianych. Świetnym przykładem tej polityki jest Kraków, gdzie po prostu istnieje ogromna liczba tego typu infrastruktury, często bardzo atrakcyjnej, jak np. ogródków kawiarnianych i piwnych w pełnych zieleni podwórcach kamienic czy pełne ławek Planty czy Błonia. Wiele miast oferujących mieszkańcom zdegradowane, nieatrakcyjne, pozbawione roślinności przestrzenie miejskie już tej infrastruktury kontaktów międzyludzkich o dobrej jakości de facto nie posiada- są to co najwyżej wybiegi dla psów. Wg Landry’ego miasta te skazane są na upadek, ponieważ nie przyciągną kapitału ludzkiego.

Do tej infrastruktury zalicza się wg Landry’ego przede wszystkim infrastruktura miękka- oprócz instytucji zaliczają się do niej także normy i społeczne zwyczaje. Jedne z nich mogą przyspieszać rozwój, inne go blokować. Czynnikiem blokującym rozwój jest wg Landry’ego uprzedzenie do obcych (ksenofobia), a czynnikami wspomagającymi rozwój ”tolerancja, otwartość, zaufanie.”

Głównym z kluczowych warunków sukcesu metropolii jest kultura, będąca częścią infrastruktury miękkiej. Kultura przyciąga bowiem związaną z nią bohemę artystyczną, powoduje jej aktywizację. Kultura buduje twórczą atmosferę miasta. Tam, gdzie kwitnie życie kulturalne, ludzie chcą się spotykać, i rodzą się nowe pomysły. To bohema zaraża ludzi twórczą inspiracją, innowacyjnością, nonkonformizmem prowokującym zmiany. Miasta bez kultury zastygają w rozwoju. To za radą Landry’ego wiele miast żyjących w stagnacji zdecydowało się inwestować w teatry, muzea, galerie, festiwale, by ściągnąć bohemę i tworzyć atmosferę dla spotkań.

Duże korporacje międzynarodowe ze względu na swych pracowników wolą się lokować w miastach których otoczka kulturalna tworzy imidż miasta kreatywnego. Wybierają miasta w których sądzą iż znajdą bardziej kreatywnych, pomysłowych, utalentowanych pracowników. Kreatywność jest dziś jedną z najbardziej poszukiwanych cech pracowników. Ponadto chcą lokować się w miastach w których ich kadra będzie czuła się na tyle dobrze, by nie myśleć o zmienia pracodawcy i wybrania lepszego ośrodka.

Żyjemy w czasach postmodernizmu, sztuki minimalistycznej. To okres w którym popularne są inne, bardziej postmaterialistyczne i mocno zdywersyfikowane koncepcje życia. Dawne religie zastępuje wyznaniowy patchwork- indywidualny zlepek fragmentów różnych wyznań. Kultury zazębiają się, przenikają się mieszając się w podobnym stopniu jak religie.

Inwestorzy, szczególnie ci zagraniczni, poszukują ośrodków w których nie napotkają wrogości dla swego odmiennego trybu życia, innej wiary czy zwyczajów. Poszukują ośrodków o rozbudowanym i różnorodnym życiu kulturalnym- i preferują te z ulicami pełnymi ulicznego gwaru i pełnych ogródków kawiarnianych od miast z wymarłymi centrami zdegradowanymi np. nadmiernym ruchem samochodowym, miast których mieszkańcy nie znają innych kultur, są ksenofobicznie nastawieni do obcych.

Leeds położony na północy Anglii może być przykładem miasta które przez moment było klubową stolica kraju, do dziś jest mekką dla fanów imprez muzyki klubowej tej części kraju i jednocześnie jest trzecim centrum finansowym Królestwa. Niedawno wybrano go najlepszym brytyjskim miastem do prowadzenia biznesu. Wielu managerów jeździ nawet z Londynu na imprezy w tym mieście. Co wieczór dzieje się kilkadziesiąt imprez klubowych, nie wspominając o pozostałej ofercie.

Miasto podkreśla na każdym kroku swoją wielokulturowość. Symptomem tego może być np. przyjazny stosunek do rastafarian tworzących większą część sceny muzyki klubowej tego postindustrialnego miasta objawiający się nawet w chronieniu ich imprez, korowodów czy festynów przez miejscową policję, rzecz zupełnie nie do pomyślenia w Polsce. Utrzymuje się centra w których lokalni muzycy mogą profesjonalnie nagrywać swoją twórczość, promuje dj-ing udostępniając nawet wszystkim chętnym do nauki sprzęt didżejski na specjalnych stoiskach ustawianych podczas różnych imprez masowych. Dzięki udostępnieniu tego kosztownego sprzętu młodzież ma szansę zaznajomić się np. z techniką odtwarzania muzyki z płyt winylowych. Kulturę wspiera się całościowo, zaczynając od samych podstaw. Miasto wydało wiele zespołów o światowej sławie, np. Iration Steppaz, Chumbawamba, Forward Russia.

O ile wielokulturowy Wrocław jest polskim przykładem miasta skutecznie przyciągającego kapitał ludzki i finansowy, o tyle tego antyprzykładem jest Zielona Góra. Miasto traci mieszkańców, szczególnie tych młodych. Aż jedna trzecia ankietowanych osób do 30 roku życia wyraziła niezadowolenie z mieszkania w nim, jedna czwarta za główny mankament miasta uznała brak oferty kulturalnej ich interesującej, stawiając kulturę nawet ponad rynek pracy, bardzo nieatrakcyjny w tym dziś niemal całkowicie pozbawionym przemysłu mieście.

Aż 66 % osób do 30 roku życia mocno lub bardzo mocno doskwiera słaba oferta kulturalna lub jej brak. 36 % osób poparło tezę iż jeśli chodzi o kulturę, to w mieście jest fatalnie, osoby te nie mają gdzie się udać i nudzą się. Co czwarta osoba wyjeżdża raz w miesiącu i częściej poza to miasto w celu rozrywki. Również co czwarta osoba planuje opuścić to miasto gdy tylko będzie mogła, 30 % pozostałoby w nim gdyby miało takie same możliwości pracy i rozrywki jak w innych miastach. Dalsze 30 % rozważa taką możliwość. Jedynie 16 % osób ankietowanych nie zamierza opuścić tego miasta. Ocenę ankietowanych na temat ilości osób które już opuściły to miasto przedstawiono w tabeli 1. Są to dane szokujące, ale podobne symptomy jak w Zielonej Górze występują w wielu innych miastach kraju.

W Zielonej Górze dodatkowo kryzys kulturalny pogłębiają znikome nakłady na kulturę (na tą bardziej współczesną i popularną muzyczną czy taneczną część kultury przeznaczono jedynie 77 tys. PLN z ponad 300 mln budżetu miasta), podczas gdy gro z kilku mln środków na kulturę przeznaczono na finansowanie etatów pracujących w domach kultury. Miejskie placówki kultury są obsadzone przez osoby niekompetentne, nie potrafiące współpracować z osobami czy organizacjami z zewnątrz. Dla przykładu, ustosunkowanie się do propozycji reaktywowania festiwalu reggae w Zielonej Górze zajęło osobom odpowiedzialnym za miejską kulturę ponad półtora miesiąca. Uzyskanie jakiejkolwiek odpowiedzi, nawet negatywnej, wymagało licznych ponagleń. Miasto ongiś organizujące festiwal o międzynarodowym zasięgu (Festiwal Piosenki Radzieckiej) dziś nie organizuje nic poza niewielkim koncertem coverów przebojów sprzed lat. Tamtejszy amfiteatr przez długie lata był ruiną, niedawna inwestycja w jego remont była nietrafiona: do dziś nie zadaszono go co uniemożliwia przeprowadzanie w nim imprez o większym budżecie z uwagi na ryzyko niepogody.

Władze tego miasta poleciały dodatkowo w 2007 roku zrywać wszystkie plakaty z muzyką klubową, pozostawiając jedynie możliwość rozplakatowywania imprez na słupach odpłatnie oblepianych przez mający monopol miejscowy ośrodek kultury i nie udostępnił bezpłatnych słupów i tablic tak jak to czynią inne miasta. Wysoki koszt typowego rozplakatowania (od 200 do 400 PLN) powoduje dalszą zapaść życia kulturalnego Zielonej Góry. Dodatkowo do tego dochodzi represyjny stosunek tamtejszych władz do np. do rastafarian, także i w tym mieście tworzących lwią część oferty muzycznej.

Centrum Zielonej Góry wieczorami wymiera, brak jest przechodniów, tego tłumu tak widocznego wieczorami np. w centrum Wrocławia. Nieliczni managerowie klubów mają wytaczane procesy sądowe za zakłócanie ciszy nocnej. Brakuje dzielnicy rozrywki, nieliczne kluby wyniosły się na przedmieścia czy nawet poza administracyjne granice miasta. To miasto nie ma nawet parku z prawdziwego zdarzenia ani salonu towarzyskiego w postaci ogródków kawiarnianych czy piwnych. Nawet jeśli nieliczne takie przybytki istnieją, są one otoczone brzydkimi budynkami i ulokowane w pozbawionym zieleni, zaniedbanym, od lat nie remontowanym centrum miasta wyłożonym płytkami sprzed 40 lat. Zielona Góra jest dobrym antyprzykładem „sztuki tworzenia miast” wg Landry’ego.

Tabela 1. Odpowiedzi ankietowanych młodych mieszkańców Zielonej Góry na pytanie „Oceń procentowo, oszacuj jaki procent twoich znajomych opuścił to miasto?”
1) 27.39% [43] 30-49%
2) 25.48% [40] 10-29%
3) 19.11% [30] 50-70 %
4) 17.83% [28] Poniżej 10%
5) 8.92% [14] Powyżej 70 %


Źródła:

[1] Witryny internetowe www.charleslandry.com oraz www.comedia.org.uk
[2] Badanie jakości życia osób młodych w mieście Zielona Góra, wyniki ankiety on-line: http://www.ankietka.pl/wyniki/1030/zobacz.html
[3] Żakowski Jacek, Edwin Bendyk „Miłuj geja swego” w tyg. Polityka, 23/2005 (2507)